GẢY ĐÀN LÊN HỠI NGƯỜI BẠN MỸ - CÂU CHUYỆN SAU KHI BÀI HÁT RA ĐỜI

Bài hát Gảy đàn lên, hỡi người bạn Mỹ được nhạc sĩ Phạm Tuyên viết từ cuối những năm 60 thế kỷ trước tặng nghệ sĩ Pete Seeger,  người đã dẫn đầu đoàn biểu tình ở Washington chống chiến tranh ở Việt Nam với cây ghi-ta và hát  Ballad of Hochiminh (bài ca Hồ Chí Minh) của Ewan MacColl. Tình cờ qua Đài phát thanh La Habana (Cuba) Pete Seeger đã nghe được bài hát Gảy đàn lên, hỡi người bạn Mỹ, và ông đã tìm cách đến với Việt Nam đang trong thời kỳ chiến tranh (qua con đường Trung Quốc). Ở sân bay Gia Lâm dã chiến hai vợ chồng Peter đã gặp nhạc sĩ Phạm Tuyên, họ ôm lấy nhau và cùng ca vang bài hát này.

Bài hát Gảy đàn lên, hỡi người bạn Mỹ được nhạc sĩ Phạm Tuyên viết từ cuối những năm 60 thế kỷ trước tặng nghệ sĩ Pete Seeger,  người đã dẫn đầu đoàn biểu tình ở Washington chống chiến tranh ở Việt Nam với cây ghi-ta và hát  Ballad of Hochiminh (bài ca Hồ Chí Minh) của Ewan MacColl. Tình cờ qua Đài phát thanh La Habana (Cuba) Pete Seeger đã nghe được bài hát Gảy đàn lên, hỡi người bạn Mỹ, và ông đã tìm cách đến với Việt Nam đang trong thời kỳ chiến tranh (qua con đường Trung Quốc). Ở sân bay Gia Lâm dã chiến hai vợ chồng Peter đã gặp nhạc sĩ Phạm Tuyên, họ ôm lấy nhau và cùng ca vang bài hát này.

       Năm tháng trôi qua, bài ca tưởng như đã đi vào quá khứ như  kỷ niệm về một thời hào hùng khó quên. Vào một buổi trưa tháng 7 năm 2006 một cô gái đi xe ôm đến nhà nhạc sĩ Phạm Tuyên. Cô nói tiếng Việt khá tốt. Gặp nhạc sĩ,  cô nhanh chóng tự giới thiệu: “Cháu tên là Molly Hartman- O’connell, xin cứ gọi cháu tên Việt Nam là Mai Ly cho dễ. Cháu được biết địa chỉ của nhạc sĩ Phạm Tuyên là do nghệ sĩ Nguyệt Hảo ở Hội Chữ thập đó quận Tân Bình Tp Hồ Chí Minh cung cấp. Cháu có hát được một số bài hát của chú nên lần này ra Hà Nội để đón ba má cháu từ bên Mỹ lần đầu tiên sang Việt Nam ở sân bay Nội Bài, cháu tranh thủ đến gặp chú”. Cách xưng hô và tự giới thiệu rất mộc mạc và chân tình ấy khiến nhạc sĩ thấy ở cô có một cái gì thật gần gũi với gia đình. Mời cô vào nhà uống nước, ông hỏi ngay xem cô hát được bài gì của ông. Cô nhanh nhẹn chỉ tay vào chiếc đàn piano như muốn nhờ nhạc sĩ đệm giúp. Và bài hát mở đầu cho cuộc gặp mặt đầy thú vị này là bài Gảy đàn lên, hỡi người bạn Mỹ viết từ năm 1969 tức là 13 năm trước khi Mai Ly chào đời (cô sinh năm 1982). Mai Ly hát rất chuẩn, rất sôi nổi, đúng với chất Rock như ý định của tác giả.

          Hát xong nhạc sĩ cầm lấy tay cô gái cám ơn và hỏi đôi điều. Mai Ly sôi nổi nói ngay:”Ba má cháu cũng đi biểu tình phản đối chiến tranh ở Việt Nam. Hồi đó cháu chưa ra đời. Ba cháu là John O’Connell hiện là Chủ tịch một hội Từ thiện, còn má cháu là Gretchen Hartman. nhà tâm lý học. cháu sang Việt Nam từ năm 2003 là nghiên cứu sinh của tổ chức Fulbright về đề tài Phụ nữ học. cháu dự các lớp tiếng việt ở Đại học Khoa học Xã hội-Nhân văn và ở Đại học Sư phạm tại Tp Hồ chí Minh nên đến nay cũng tạm giao dịch được bằng tiếng Việt. Cô còn nói thêm bằng tiếng Việt : “Cháu vừa đi Côn Đảo với bà Trương Mỹ Lệ (chị của Phó Chủ tịch nước Trương Mỹ Hoa) và cháu rất xúc động cùng hát với nữ cựu tù Côn Đảo bài Tiếng hát những đêm không ngủ mà chú đã viết tặng cho phong trào đấu tranh của thanh niên học sinh sinh viên Sài gòn cách đây 40 năm”. Thế là nhạc sĩ lại ngồi vào đàn và bài Tiếng hát những đêm không ngủ lại được cô gái Mỹ hát vang lên trong căn phòng nhỏ.

       Về bài hát này còn có một kỷ niệm khác, đó là vào những năm 80, sau khi miền Nam được giải phóng khoảng chục năm, trong một hội diễn nghệ thuật quần chúng toàn quốc, nhạc sĩ Phạm Tuyên được mời làm giám khảo. Bỗng nhiên có một diễn viên trẻ người Sài Gòn to cao, đẹp trai đến gặp, lễ phép xin được hát bài Gãy đàn lên hỡi người bạn Mỹ theo phong cách nhạc Rock mà lại Rock mạnh, vì “Hát như thế mới đã!”. Nhạc sĩ Phạm Tuyên vui vẻ trả lời: “Rất hoan nghênh, chính tôi cũng đã viết bài đó theo phong cách Rock”. Chàng trai đó là Chánh Tín đã từng là diễn viên điện ảnh trẻ của miền Nam cũ. Sau hội diễn, một dịp nhạc sĩ Phạm Tuyên vào công tác tại Sài Gòn, Chánh Tín biết được liền tha thiết mời anh đến nhà chơi và anh đã nhận lời. Hôm đó, từ 10h sáng đến 4h chiều  Chánh Tín và vợ là Bích Trâm cũng làm công tác nghệ thuật cùng tiếp anh, họ ngồi với nhau chuyện trò không ngớt, không khí ngày càng cởi mở và chân thành. Cả hai vợ chồng Chánh Tín đều nói là đã đọc khá nhiều tác phẩm của nhà học giả Phạm Quỳnh, hơn nữa khi thi Tú tài Bích Trâm đã làm luận văn về học giả nổi tiếng ấy. Nay lại được tiếp chuyện với người con trai của cụ, thật là dịp may hiếm có, lòng cảm động lạ thường, không khí trở nên ấm cúng như cuộc gặp gỡ của những người thân sau bao năm xa cách, rồi hai vợ chồng Chánh Tín cứ ôm lấy nhạc sĩ Phạm Tuyên. Trong không khí thân mật đầy tin tưởng đó, Chánh Tín đã hỏi Phạm Tuyên về con đường tương lai của mình trong chế độ mới để vượt lên những rào cản do định kiến của các cán bộ Phường đối với văn nghệ sĩ cũ dưới chế độ Mỹ Nguỵ. Chả là trước giải phóng Chánh Tín được coi là một diễn viên điện ảnh đầy triển vọng, nay Cách mạng về những người như Chánh Tín bị liệt vào phần tử “có vấn đề” nên khó được tham gia vào hoạt động nghệ thuật nào trong chế độ mới. Đồng thời cũng lúc đó người thân của họ ở Hải ngoại lại muốn bảo lãnh cho hai vợ chồng sang Mỹ. Suy nghĩ một lúc, rồi bằng kinh nghiệm của mình, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã khuyên hai vợ chồng Chánh Tín: “Không gì bằng sống trong quê cha đất tổ và hãy đứng vững trên đôi chân của mình!” Kết thúc cuộc gặp gỡ hiếm có đó, hai vợ chồng Chánh Tín bắt tay thật chặt nhạc sĩ Phạm Tuyên với vẻ mặt rạng rỡ mà nói: “Nhạc sĩ Phạm Tuyên ở lại được thì tụi em cũng ở lại được”.

(Trích Hồi ký Chúng tôi đã sống như thế của PGS – TS Nguyễn Ánh Tuyết)