SỨC SỐNG CỦA CHIẾC GẬY TRƯỜNG SƠN

Rất nhiều ca khúc của nhạc sĩ Phạm Tuyên đều có xuất xứ từ cuộc sống đầy biến động, từ cuộc đấu tranh khốc liệt của đất nước. Bài hát của ông sở dĩ có sức sống lâu bền trong lòng người yêu âm nhạc bởi nó mang hơi thở, nhịp đập trái tim của nhân dân.

       Điều đó, chúng ta có thể thấy rõ một phần qua “Sức sống của ca khúc Chiếc gậy Trường Sơn” là đầu đề một bài báo của tác giả Thái Kiều Ngân đăng trên báo Nhân dân ngày 15/ 4/ 2000, có đoạn như sau:

       “Đầu những năm 70 khi còn là chiến sĩ trong quân ngũ từ miền Bắc hành quân vượt Trường Sơn vào Nam, bọn lính trẻ chúng tôi thường hát bài: Chiếc gậy Trường Sơn. Cả Đại đội đều thuộc làu làu bài này, nhưng ít ai được biết đến tác giả của nó. Sau này làm báo, may mắn tôi có dịp làm quen với tác giả - Nhạc sĩ Phạm Tuyên.

      “Bài hát “Chiếc gậy Trường Sơn được ông sáng tác một cách tình cờ, ngẫu hứng. Chuyện là mùa hè năm 1967, ông Quách Vinh, giám đốc Sở Văn hoá - Thông tin Hà Tây có mời các nghệ sĩ Văn Cao, Phạm Tuyên, Chế Lan Viên, Hoàng Vân...đi thực tế tìm cảm hứng sáng tác ở Hoà Xá huyện Ứng Hoà...Tối đến nhóm nghệ sĩ được mời nghỉ lại tại nhà khách sơ sài của UBND xã. Khoảng 4 giờ sáng, Phạm Tuyên nghe thấy những bước chân chạy rầm rập của dân quân tự vệ (bộ đội tại làng). Họ tập luyện bằng cách đeo hàng chục cân gạch đá trên lưng vừa đi, vừa chạy với hy vọng sau này có đủ sức đi bộ vượt Trường Sơn vào Nam đánh đế quốc Mỹ. Ông chủ tịch Hoà Xá cho biết: Ở xã có một tập tục mới là trước khi thanh niên địa phương tòng quân, chính quyền tổ chức chia tay giản dị nhưng trang trọng, tặng những tân binh trẻ mỗi người một chiếc gậy có tên gọi Gậy Trường Sơn. Còn người ra trận thì tặng lại người vợ, người yêu của mình Chiếc Nhẫn chung thuỷ được làm bằng đuy-ra, vỏ xác máy bay Mỹ”.

“Bâng khuâng trước hiện tượng rất thơ này, Phạm Tuyên đã dùng âm luật của đồng bằng Bắc Bộ để sáng tác. Âm hưởng của ca khúc dường như được vang lên từ một địa phương rất xa Trường Sơn qua câu: “Trường Sơn ơi! Nơi núi mờ xa mà ta chưa qua...”. Hình ảnh Trường Sơn thời ấy như một biểu tượng của khó khăn mà thanh niên mơ ước sẽ vượt qua. Bài hát không nhắc đến địa danh Hoà Xá, tác giả đã từ một hiện tượng cụ thể mình từng chứng kiến để rồi khái quát lên thành một hình tượng mang tính thời đại - phản ánh sinh động một khía cạnh của lịch sử thời đánh Mỹ. Ca khúc đã khích lệ thanh niên vươn tới ước mơ của mình với một khí thế “ Sức trẻ đi cứu nước vững vàng hơn dãy Trường Sơn”

       Phạm Tuyên viết ca khúc Chiếc gậy Trường sơn từ năm 1967 mà mãi đến bốn năm sau (1971) ông mới đến Trường Sơn. Đúng như ông tưởng tượng, những hình ảnh trong bài hát chẳng khác mấy hiện thực: “ Có suối reo, có gió ngàn cây, có dốc cao vực sâu mất lối/ Mây trắng quyện dưới chân bước bồi hồi/ Có nắng lửa đốt thiêu vách núi...”. Bài hát như lời quê hương thôi thúc tuổi trẻ lên đường cứu nước: “Trường Sơn ơi! Cho dẫu hiểm nguy bền tâm vững chí/ Trong bước đi nghe tiếng đồng quê/ Nghe gió reo bờ tre gốc lúa/ Nghe tiếng người  mến thương vẫn dặn dò/ Giữ vững truyền thống của đất nước...” và bồi đắp cho họ lòng quyết tâm giải phóng miền Nam: “Trường sơn ơi! Ta đã lên đường. Khi lửa tiền phương đang nhắc ta gấp bước đường xa/ Khi thù giặc cướp nước cháy bỏng trong lòng ta”.

Khi mới giải phóng miền Nam, tình cờ ông được nghe một ca sĩ Sài Gòn hát bài  Chiếc gậy Trường Sơn, ngạc nhiên và thú vị, ông tìm hỏi ngay ca sĩ thì được trả lời: “Em khoái bài này vì nó có khí thế lắm, hay lắm! Trong không khí âm nhạc quanh quẩn với đời sống cá nhân nhỏ bé thời Mỹ – nguỵ thì sự tiếp thu tự nguyện dạng ca khúc Cách mạng quả là điều đáng mừng. Rồi vài ngày sau đó ông gặp gỡ với một số anh em họ hàng trong đó có người đã tham gia nguỵ quân, họ nói vui với anh: “Gậy của anh khua đến đâu, chúng em chạy re đến đấy!”

Sau ngày miền Nam giải phóng, dân làng Hoà Xá rất tự hào với Chiếc gậy Trường sơn, họ lập nhà truyền thống đặt tên là Chiếc gậy Trường Sơn và bản nhạc Chiếc gậy Trường Sơn do nhạc sĩ Phạm Tuyên chép tay được lồng khung treo trang trọng chính giữa phòng truyền thống. Dân làng Hoà Xá coi ông như một thành viên của làng, mỗi khi dân làng đón huân chương hay mở hội truyền thống, ông đều có mặt như về với quê hương của mình và cùng họ, kể cả những người đã vượt Trường Sơn lẫn những bạn trẻ ngày hôm nay ca vang bài Chiếc gậy Trường Sơn.

Bài hát có thật nhiều kỷ niệm khó quên, đến nay ông còn giữ bài Chiếc gậy Trường Sơn do Lê Văn Ngọc, một chiến sĩ đã chép tay trên đường đi B (tức là đi vào miền Nam)  để truyền nhau hát khắp chiến trường Nam Bộ thời kỳ 1968 – 1975, đã hy sinh ở mặt trận, do đồng đội là Trần Danh Lân gửi đến cho nhạc sĩ.

Bài hát “Chiếc gậy Trường Sơn đã nằm trong danh mục 10 bài hát hay nhất về Trường Sơn trong cuộc bình chọn do Binh đoàn Trường Sơn kết hợp với Đài TNVN tổ chức năm 1999.

(Trích Hồi ký Chúng tôi đã sống như thế của PGS – TS Nguyễn Ánh Tuyết)